Thuốc nhuận tràng và thuốc chống táo bón

 Cơ sở: "Thuốc nhuận tràng", "thuốc chống táo bón", và "thuốc chống tiêu chảy" bao gồm các thuốc tác dụng lên đại tràng và một số thuốc tác dụng trên tiểu tràng. Thuốc chống táo bón cũng có thể quy vào nhóm "thuốc tẩy" hoặc "thuốc tẩy nhẹ". Thuốc tẩy là các thuốc giúp thúc đẩy nhanh quá trình loại bỏ phân chứa nước. Thuốc tẩy nhẹ có tác dụng tương tự thuốc tẩy nhưng ở mức nhẹ hơn. Như vậy, thuốc nhuận tràng có thể là thuốc tẩy hay thuốc tẩy nhẹ tùy theo dạng phân tống ra, tốc độ tác dụng của thuốc và liều dùng.

Các thuốc nhuận tràng muối bao gồm natri phosphat, magnesium citrat, magnesium sulfat, và magnesium hydroxid. Thuốc nhuận tràng hình thành khối bao gồm psyllium, methylcellulose, và polycarbophil có tác dụng giống như ăn chất xơ. Dầu castor, cascara sagrada, và senna có tác dụng nhuận tràng bằng cách kích thích thành ruột. Senna được sử dụng hơn 3500 năm để điều trị táo bón. Bisacodyl và phenolphthalein cũng là thuốc nhuận tràng kích thích. Chất làm trơn đại tràng bao gồm dầu khoáng hiếm khi được sử dụng trên lâm sàng trừ khi dùng để thụt và có trong thuốc đạn glycerin. Thuốc nhuận tràng thẩm thấu bao gồm lactulose và sorbitol. Ngày 21/5/1996, FDA đề nghị lô hội, bisacodyl, phenolphthalein, cascara sargada, và senna được tái phân loại thuộc loại III. Tháng 1/1999, FDA cấm dùng phenolphthalein và danthron làm thuốc nhuận tràng tán không cần đơn OTC, dựa trên bằng chứng cho rằng thuốc có thể gây ung thư với liều bình thường trên người từ các nghiên cứu tế bào khác nhau. Phenolphthalein và danthrron được tái phân loại vào nhóm II ("Nhìn chung không được công nhận là an toàn và hiệu quả"). FDA cũng cho biết người ta sẽ kê đơn phenolphthalein để nhuận tràng trong khi chờ các nhà sản xuất đưa số liệu về tính an toàn và hiệu quả của các thuốc mới. Những quyết định cuối cùng về lô hội, bisacodyl, cascara sagrada, và senna hy vọng được đưa ra vào cuối năm 2000.

MiraLax(r), một chế phẩm không bền, không mùi vị của polyethylen glycol 3350 (PEG 3350) không chứa chất điện giải, là thuốc nhuận tràng mới được kê đơn đầu tiên do FDA cho phép (sau hơn 23 năm theo dõi để nhận được chấp thuận cuối cùng) dùng điều trị táo bón không thường xuyên vào 18/2/199.Cơ chế tác dụng: Đại tràng đóng vai trò quan trọng trong cân bằng dịch. Mỗi ngày, khoảng 1,5 lit dịch được hấp thu từ đại tràng, tuy chúng có khả năng hấp thu 4-5 lit /ngày. Táo bón khiến các thành phần trong phân bị mất nước, từ đó làm trầm trọng thêm hiện tượng táo bón. Như vậy, biện pháp hiệu quả không dùng thuốc đi trị táo bón là tăng uống nước và ăn chất xơ trong chế độ ăn để tăng nhu động đại tràng.

Mặc dù trên thực tế thuốc nhuận tràng đã được dùng nhiều thế kỷ qua, nhưng cơ chế tác dụng chính xác của nhiều thuốc vẫn chưa rõ. Cả thuốc nhuận tràng và thuốc làm mềm phân đều được dùng điều trị táo bón, nhưng thuốc làm mềm phân không gây bất kì phản ứng kích thích nào. Thuốc làm mềm phân làm giảm táo bón bằng cách kết hợp nước vào thành phần trong phân, nhờ đó làm dễ dàng đẩy phân trong đại tràng. Tuy nhiên, thuốc nhuận tràng chứa nhiều hợp chất khác nhau gây kích thích, trực tiếp hoặc gián tiếp tới nhu động đại tràng.

Hợp nước Hydrat hóa đầy đủ là rất quan trọng để chống táo bón. Docusate là loại thuốc chống táo bón chủ yếu dùng trên lâm sàng. Lactosose cũng kéo nước vào trong lòng ruột, từ đó gây tác dụng nhuận tràng, chống táo bón. Hơn nữa, lactulose axit hóa các thành phần trong đại tràng, giữ amoni lại khi các ion amoni bị ion hóa, làm dễ dàng thanh thải amoni trong điều trị bệnh não do gan.

Các thuốc nhuận tràng dạng muối có tác dụng tẩy ruột thích hợp hơn vì chúng tác dụng nhanh, có xu hướng làm loãng phân - kéo dịch vào đại tràng do tác dụng thẩm thấu của chúng. Glycerin, lactulose, và sorbitol làm loãng phân nhờ tác dụng thẩm thấu. Như vậy, cả thuốc tẩy muối lẫn thuốc tác dụng thẩm thấu đều kéo nước vào đại tràng. Thông thường, để thụt phân hoàn toàn trước khi nội soi, dùng polyethylen phối hợp với một số hợp chất muối liều cao để làm loãng phân. Tuy nhiên, sự loại nước không xảy ra vì hỗn hợp polyethylen glycol đẳng trương.

Thuốc nhuận tràng hình thành khối, như psyllium, methylcellulose và polycarbophil làm mềm và tăng khối lượng phân. Cả hai tác dụng này đều làm giảm thời gian di chuyển phân. Polycarbophil là một loại nhựa không bị hấp thu có khả năng giữ nước lớn hơn hai loại kia, nó có thể được dùng làm thuốc nhuận tràng hình thành khối hoặc thuốc chống tiêu chảy. Thuốc nhuận tràng kích thích bao gồm bisacodyl, phenolphthalein, dầu castor, cascara sagrada và senna. Các thuốc này kích thích cơ trơn co bóp do tác dụng kích thích thành nhày ruột. Polyethylen glycol 3350 (PEG 3350) là một thuốc thẩm thấu gắn nước và làm cho nước bị giữ lại trong phân. Thuốc không bị hấp thu toàn thân.

Đặc điểm phân biệtPhenolphthalein có thể làm nước tiểu màu hồng, bismuth gây đi ngoài phân đen có thể nhầm đi ngoài ra máu. Senna có thể nhuộm phân màu vàng. Senna và cascara có thể gây co thắt bụng đáng kể. Vì thế chúng được dùng cho những trường hợp táo bón khó chữa. Senna được điều trị thành công trong táo bón do thuốc phiện ở những bệnh nhân dùng lượng thuốc phiện lớn. Viên nén bisacodyl không được nhai vì nhai có thể gây kích ứng dạ dày. Psyllium khi dùng có biểu hiện hạ lipid nhẹ. Dầu castor đã lâu không được dùng vì có thể gây phản ứng có hại nghiêm trọng (xem phần dưới). Chất làm trơn như glycerin (viên đạn) và dầu khoáng (dưới dạng thụt chống ứ) hữu hiệu trong điều trị tắc phân. Dầu khoáng là một hỗn dịch hydrocarbon không tiêu, hiếm khi C đ ??ợc dùng vì thuốc có xu hướng gây rò cơ thắt hậu môn và ảnh hưởng đến sinh khả dụng của các vitamin tan trong mỡ.Thuốc kích thích như bisacodyl, phenolphthalein và các dẫn xuất senna/casanthranol có hiệu quả trong điều trị táo bón do bệnh thần kinh (đái tháo đường, liệt hai chi dưới) hoặc táo bón do thuốc (thuốc phiện, các alkaloid vinca).Nên dùng thận trọng các thuốc nhuận tràng muối khi bệnh nhân có bệnh tim hoặc thận. Bệnh nhân có thể mẫn cảm với phản ứng có hại của một lượng nhỏ Na hoặc Mg hấp thu từ chế phẩm này.Không có sự phân hủy enzym đường ruột hoặc chuyển hóa PEG 3350 của vi khuẩn sẽ làm tăng tác dụng của thuốc đối với táo bón tự phát; không xảy ra miễn dịch nhanh thậm chí dùng thuốc vài tuần liên tục. Thuốc giúp hạn chế phản ứng có hại.Phản ứng có hại. Ngoài psyllium, không nên dùng các thuốc nhuận tràng khác kéo dài. Dùng thường xuyên thuốc nhuận tràng có thể gây phụ thuộc thuốc. Vì tác dụng của psyllium bắt chước các chất tự nhiên có trong thực phẩm, nên việc sử dụng psyllium là biện pháp gần tự nhiên nên gần như vô hại.Một số thuốc nhuận tràng có thể gây đau bụng. Đặc biệt khi nhai bisacodyl, hoặc senna, dầu castor, hoặc sorbitol. Vì sorbitol có tính thẩm thấu mạnh, nên thuốc có thể gây co cứng ruột và gây tổn thương niêm mạc ruột ở chuột. Sorbitol hay dùng phối hợp với than hoạt để loại độc tuy nhn sorl là nguyên nhân khiến nhiều bệnh nhân không dung nạp hỗn hợp này. Dầu castor cũng có thể gây đau bụng cơn và tác dụng kích thích của thuốc đủ mạnh gây co tử cung nên không dùng thuốc cho phụ nữ có thai. Các thuốc nhuận tràng kích thích khác cũng có thể gây co tử cung và nên dùng thận trọng khi mang thai.

Nghiên cứu in vitro và thử nghiệm trên động vật cho thấy phenolphthalein có thể gây ung thư. Kết quả nghiên cứu trong ống nghiệm và trong cơ thể cho thấy phenolphthalein gây sai lệch nhiễm sắc thể, biến đổi tế bào, đột biến tế bào ở động vật có vú, từ đó xuất hiện sớm khả năng gây ung thư. Vì có cấu trúc tương tự phenolphthalein, bisacodyl sẽ được thử nghiệm thêm về khả năng gây ung thư. Tuy một số thành phần trong senna có khả năng gây ung thư, nhưng senokot đã có trên thị trường trên 40 năm và senna được dùng làm thuốc nhuận tràng trên 3500 năm. Các thuốc khác sắp tới sẽ nghiên cứu độc tính di truyền bao gồm aloe và cascara sagrada.

(Theo cimsi)