Các corticosteroid

 Lịch sử: Mặc dù Addison mô tả lần đầu tiên căn bệnh ngày nay mang tên ông vào năm 1855, những gần 100 năm sau người ta mới thừa nhận sự tồn tại của các minerala corticoid (corticoid chuyển hóa muối) và glucocorticoid (corticoid chuyển hóa đường). Cushing đã mô tả hội chứng cường vỏ thượng thận vào năm 1932. Cho đến năm 1942, người ta đã chiết xuất hoặc tổng hợp được hàng chục glucocorticoid mặc dù mãi đến năm 1950 người ta mới tìm ra aldosteron, một mineralocorticoid nổi bật. Ngày nay, nhiều glucocorticoid tác dụng toàn thân và tại chỗ có mặt trên thị trường, trong khi chỉ có một mineralo corticoid là fludrocortison, được bán.

Cơ chế tác dụng: các corticosteroid nội sinh được tiết ra từ vỏ thượng thận; người ta cho rằng các tác động của nó là do sự biến đổi hoạt tính kiểu enzym hơn là hoạt động trực tiếp của hormon. Các corticosteroid được phân loại thành hai dạng: mineralo corticoid và glucocorticoid, dựa vào hoạt tính dược lý cơ bản của chúng. Các miniralo corticoid thay đổi cân bằng nước - điện giải bằng cách giúp tái hấp thu natri và bài tiết hydro và kali ở ống thận xa, gây phù và cao huyết áp. Glucocorticoid cũng có một số tác dụng của mineralo corticoid nhưng cũng tham gia vào một số chu trình chuyển hóa khác gồm: tân tạo đường, phân bố lại mỡ, chuyển hóa protein và cân bằng canxi.

Liều dược lý của corticosteroid làm giảm viêm bằng cách ức chế giải phóng các hydrolase của bạch cầu ưa acid, ngăn cản sự tích tụ đại thực bào tại ổ viêm, ngăn cản sự bám dính của bạch cầu vào thành mao mạch, giảm tính thấm mao mạch (vì thế giảm phù), giảm các thành phần bổ thể, ức chế giải phóng histamin và kinin, ngăn cản hình thành sẹo. Glucocorticoid ức chế hệ miễn dịch bằng cách giảm chức năng của hệ lympho, giảm nồng độ globulin miễn dịch và bổ thể, giảm lympho máu, ức chế vận chuyển các phức hợp miễn dịch qua màng mao mạch, và có thể ngăn ngừa sự kết hợp kháng nguyên-kháng thể.

Liều dược lý của corticosteroid cũng ức chế giải phóng hormon hướng vỏ thượng thận của tuyến yên, vì thế gây ra suy vỏ thượng thận- thứ phát (ngừng tiết corticosteroid nội sinh). Nếu dùng liều glucocorticoid trên mức sinh lý trong thời gian dài, vỏ thượng thận sẽ teo và bệnh nhân sẽ đáp ứng như thể họ bị bệnhAddisonhay thiểu năng tuyến thượng thận. Hơn nữa, do dùng corticosteroid liều cao kéo dài, các bệnh nhân này cũng sẽ biểu hiện đặc điểm của cường tuyến thượng thận.

Đặc điểm phân biệt: có sự khác biệt rõ rệt giữa fludrocortison, một mineralo corticoid, và glucocorticoid. Cũng có sự khác biệt đáng kể trong nhóm glucocorticoid: Một số thuốc, như hydrocortison và prednison có thời gian tác dụng khá ngắn, trong khi dexamethason có thời gian tác dụng cực kỳ dài. Hiệu lực tại chỗ thay đổi từ họ hydrocortison hiệu lực khá thấp tới các công thức betamethason khác nhau có hiệu lực cực kỳ cao. Nói chung, việc bổ sung phân tử flo làm tăng hiệu lực của steroid, và không nên dùng các steroid flo hóa ở mặt và bẹn. Vì khả năng có thể thấm vào hệ thần kinh trung ương, dexamethasone rất hữu dụng trong điều trị phù não, nôn do hóa liệu pháp và chứng say độ cao. Cuối cùng, hydrocortison có nhiều tác dụng mineralo corticoid hơn các glucocorticoid khác, mặc dù fludrocortison vẫn mạnh hơn về mặt này.

Người ta đã xác định được liều glucocorticoid tương đương như dưới đây. Nói chung chúng là xấp xỉ và có thể không đúng cho tất cả các bệnh tất cả các đường dùng:

Các liều glucocorticoid tương đương

Cortison- 25mg

Hydrocortison-20mg

Prednisolon-5mg

Methylprednisolon-4mg

Triamcinolon-4mg

Dexamethason-0,75mg

Betamethason-0,6mg

Phản ứng có hại: tất cả các glucocorticoid, do kích thích phản hồi ngược âm tính, có thể ức chế trục dưới đồi-tuyến yên-vỏ thượng thận. Hơn nữa, các phản ứng có hại khác của glucocorticoid rất nổi tiếng và hầu như luôn xảy ra sau điều trị kéo dài với liều trên mức sinh lý. Các phản ứng có hại này bao gồm: loãng xương, viêm tụy, đái tháo đường do steroid, đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp, loạn thần, nấm miệng và các nhiễm trùng cơ hội khác, suy giảm miễn dịch, tăng cân và teo da. Mặc dù có hiệu quả rõ rệt trong điều trị một số bệnh, việc sử dụng corticosteroid kéo dài bị hạn chế do nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng.

(Theo cimsi)