Các alkaloid cựa lúa mạch

 Lịch sử: các alkaloid cựa lúa mạch là những thuốc lâu đời được chiết xuất từ một loại nấm mọc trên lúa mạch đen và một số loại ngũ cốc khác. Tác dụng của cựa lúa mạch khi ăn trong thời kỳ mang thai đã được biết đến từ hơn 2000 năm nay, và cựa lúa mạch đã được dùng điều trị như một chất kích thích tử cung gần 400 năm trước. Các chế phẩm sử dụng trên lâm sàng bao gồm: ergonovin và methylergonovin, chủ yếu được sử dụng làm chất kích thích tử cung, ergotamin và dihydroergotamin chủ yếu được sử dụng trong điều trị chứng đau đầu do mạch máu; methyergid và ergoloid mesylate, ngày nay ít khi được sử dụng, nhưng đã có thời được dùng phổ biến để điều trị sa sút trí tuệ do tuổi già; và bromocriptine có lẽ là thuốc nhiều tác dụng nhất của nhóm, được sử dụng điều trị cương vú sau đẻ, bệnh parkinson và cai nghiện cocain.

Cơ chế tác dụng: tác dụng dược lý của alkaloid cựa lúa mạch rất phức tạp. Những hợp chất này có thể đồng thời biểu hiện tính kích thích và đối kháng các thụ thể alpha-adrenalin, thụ thể dopamin, và thụ thể serotonin. Alkaloid cựa lúa mạch cũng ức chế tái hấp thu norepinephrin. Do có thể gây co mạch ngoại vi mạnh, cần sử dụng thận trọng những thuốc này ở bệnh nhân bị bệnh mạch vành hoặc bệnh mạch máu ngoại vi.

So với ergotamin, dihydroergotamin có tác dụng ức chế alpha-adrenalin nhiều hơn và do đó ít gây co mạch ngoại vi hơn. Tác dụng thúc đẻ của thuốc kém hơn ergotamin và kém hơn nhiều so với ergonovin hay methylergonovin. Dihydroergotamin cũng là chất đối kháng serotonin yếu, mặc dù hiệu lực của nó kém methysergide. Dihydroergotamin làm co mạch mạch máu tiếp nhận nhiều hơn mạch máu đối kháng. Do đó, nó làm tăng hồi lưu tĩnh mạch và làm giảm ứ máu tĩnh mạch, thuốc giúp cho ngăn ngừa huyết khối tĩnh mạch sau khi dùng cùng với heparin. Tác động trên huyết áp không thể dự đoán được. Cơ chế tác dụng trong điều trị bệnh đau đầu do mạch máu có lẽ là nhờ gây co trực tiếp nền động mạch cảnh đã giãn trong khi làm giảm biên độ nhịp mạch máu. Tác động trên serotonin và catecholamin cũng có một vai trò.

Bromocriptin chủ yếu là chất chủ vận thụ thể dopamin. Tác dụng kích thích thụ thể dopamin ở hệ thần kinh trung ương khiến thuốc hữu ích trong việc làm giảm cương vú sau đẻ và trong điều trị bệnh parkinson. Vì thụ thể dopamin là trung gian gây ra một số triệu chứng của hội chứng cai cocain, bromocriptin cũng được sử dụng có kết quả trong bệnh cảnh này.

Đặc điểm phân biệt: Ergonovin và methylergonovin chủ yếu được sử dụng để gây co tử cung sau đẻ hoặc làm giảm chảy máu sau đẻ. Tháng 4 năm 1989, thuốc ergonovin dùng ngoài đường tiêu hóa đã bị thu hồi khỏi thị trường, song thuốc vẫn được bán ở dạng uống.

Ergotamin và dihydroergotamin được dùng điều trị đau nửa đầu, mặc dù, có ít những nghiên cứu đáng tin cậy đánh giá những thuốc này. Naproxen và các NSAID đang dần thay thế những thuốc này trong điều trị cơn đau nửa đầu từ nhẹ cho đến trung bình và sumatriptan là thuốc thay thế ít độc tố hơn được dùng điều trị các trường hợp nặng.

Tác dụng phụ: vì có khả năng gây co mạch ngoại vi, các alkaloid cựa lúa mạch (trừ bromocriptin) không nên dùng dài ngày. Co mạch ngoại vi có thể đủ mạnh để gây ra hiện tượng Raynaud hoặc đau thắt ngực. Methysergid gây xơ hóa phổi, vì nó có liên quan về mặ hóa học với LSD, một chất gây ảo giác.

(Theo cimsi)